مشهد باید سبز بماند | ضرورت حفظ و توسعه فضای سبز در شهر و چالش‌ها و راهکارهایش
تأمین آب فضای سبز مشهد برای سرزمینی که خشک است و رساندن آب شرب به شهروندانش یک دغدغه به حساب می‌آید، یک چالش بزرگ است.
رعنا جاوید | شهرآرانیوز؛ می‌گویند مشهد شهری با شش هکتار فضای سبز است. به کم یا زیاد بودن و سرانه آن به ازای هر شهروند کاری نداریم، اما تأمین آب این میزان فضا برای سرزمینی که خشک است و رساندن آب شرب به شهروندانش یک دغدغه به حساب می‌آید، یک چالش بزرگ است. فضای سبز را نمی‌توان به بهانه کمبود آب و مشکلات آبیاری حذف کرد. از انتقال حس آرامش و زیبایی شهری که بگذریم، نقش آن در کاهش آلودگی هوا چشمگیر است.
باید رفت سراغ روش‌های جایگزین تأمین آب و کاشت گونه‌های کم‌آب‌طلب تا دست‌کم اگر توان افزایش فضای سبز را نداریم، آنچه مانده است، حفظ کنیم. به مناسبت شروع هفته منابع طبیعی که از امروز آغاز می‌شود، به آن بخش از فضای سبز پرداخته‌ایم که هر روز در این شهر مقابل چشمانمان است، اما از جزئیات نگهداری آن غافلیم.
راهکار‌هایی برای تامین آب فضای سبز
پیش از آنکه درباره حل مشکلات فضای سبز شهر سخن بگوییم، باید از وضعیت موجود خبردار شویم. عدد ثبت شده، مساحت ۶ هزارو ۷۰۰ هکتاری فضای سبز را نشان می‌دهد که به گفته حامد فیض اللهی، مدیرکل بهبود محیط زیست شهری شهرداری مشهد، ۲ هزارو ۷۰۰ هکتار آن در داخل شهر و بقیه در کمربند جنوبی و شمالی قرار دارد.
او در توضیح ابتدایی این گونه شرح می‌دهد: براساس برنامه مطالعاتی که در سال۹۶ درباره تدقیق نیاز آبی گونه‌های فضای سبز تهیه شد، در حال حاضر سالانه ۲۶ میلیون مترمکعب آب نیاز داریم که بتوانیم فضای سبز شهر را زنده نگه داریم. اگر بارندگی‌ها به همین شکل ادامه داشته باشد، اوضاع آبی سال آینده بهتر خواهد بود. اکنون یک بخش از منابع آبی ما چاه‌هایی است که از قدیم دراختیار داشته‌ایم و متعلق به شهرداری است.
بخشی هم چاه‌های بالاآمده غیرکیفی است که برای شرب مناسب نیست و شرکت آب منطقه‌ای آن را در اختیار ما گذاشته است؛ البته این‌ها جوابگوی نیاز ما نیست. امروز که سال آبی را تمام کرده‌ایم، دغدغه ما برای سال آینده همچنان برقرار است و اگر خوش بینانه در نظر بگیریم و چاه‌ها خشک نشود، از سد‌ها کمک بگیریم و پساب هم به کمک ما بیاید، باز هم ۶ میلیون مترمکعب کسری آب داریم.
یعنی چالشی داریم که به این سادگی‌ها حل شدنی نیست. همه مناطق سیزده گانه را پای کار آورده‌ایم که از هر منبع آبی استفاده کنیم ولی نیاز است سازمان‌های خارج از حوزه شهرداری هم براساس قانون هوای پاک در موضوع آبیاری فضای سبز، ما را یاری کنند.
۵ تصفیه خانه برای مشهد
او درباره ضرورت اضافه شدن تصفیه خانه به آبیاری فضای سبز می‌گوید: شهرداری با کمک شورای شهر به سمت ایجاد تصفیه خانه رفته است. درحال حاضر یک تصفیه خانه داریم و در حال تلاش هستیم که تعدادش را در دو سال آینده به عدد پنج برسانیم. هم اکنون تصفیه خانه چهل بازه را در انتهای دانشجو داریم که ۵۰ لیتردرثانیه دبی و حجم روزانه ۴ هزارو ۳۲۰ مترمکعب دارد. حجم سالانه این مجموعه، یک میلیون مترمکعب است. تصفیه خانه آزادی را نیز با ۱۴۰ لیتردرثانیه و حجم روزانه ۱۲ هزار مترمکعب و سالانه ۳ میلیون مترمکعب داریم احداث می‌کنیم. هنوز در آغاز کار هستند و با قرارداد ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیارد تومانی باید هرطور شده ایجاد شوند و معضل را برطرف کنیم.
مدیرکل بهبود محیط زیست شهری شهرداری مشهد ادامه می‌دهد: برای راه اندازی تصفیه خانه آزادی، پیمانکار گرفته‌ایم و امیدواریم در انتهای ۱۴۰۴ برای سال آبی ۱۴۰۵ به بهره برداری برسانیم. مورد بعد تصفیه خانه سیدی با ۱۴۰ متربرثانیه دبی و ظرفیت ۳ میلیون مترمکعب در سال است. همچنین به دنبال دو تصفیه خانه دیگر یعنی آفتاب در بزرگراه امام علی (ع) و التیمور هستیم که در مراحل گرفتن پیمانکار و شروع کار است.
فیض اللهی با اشاره به اینکه هنوز ۶ میلیون مترمکعب کمبود آب برای نگهداری فضای سبز وجود دارد، تأکید می‌کند: تصفیه خانه خین عرب، پرکندآباد و اولنگ زیرمجموعه شرکت آب وفاضلاب مشهد هستند و به دنبال عقد قرارداد و اضافه کردن آن به مجموعه آبیاری فضای شهری هستیم که هنوز نهایی نشده است. بخش زیادی از فضای سبز ما بدون آب است و پسندیده نیست گیاهانی را که نتیجه تلاش‌های گذشتگان است، به راحتی از دست بدهیم. هرکدام از دستگاه‌ها هم براساس قوانین کشوری می‌توانند در تأمین آب، به ما کمک کنند.
آبیاری با آب خاکستری
او درباره بی آب ماندن بخشی از گیاهان شهر باتوجه به کم آبی می‌گوید: نگهداری درخت‌ها و باغچه‌های خیابان‌های فرعی، مشارکت مردم را می‌طلبد. چیزی به نام آب خاکستری داریم که آلوده به مواد میکروبی نیست؛ مثل آب ناشی از شست وشوی میوه که مردم می‌توانند با همین آب، درختان جلوی منزلشان را نگهداری کنند و اگر همین مقدار آب برای درختان معابر فرعی ذخیره شود، نیاز آبی شان برطرف می‌شود. شاید بگویند این کار برای شهروندان هزینه دارد، اما درمقابل هزینه‌های دیگر، مبلغ چشمگیری نیست و درنهایت همه باید به فضای سبز شهر کمک کنیم.
این مقام مسئول در ادامه، به اقدامات دیگر شهرداری اشاره می‌کند و می‌گوید: در همین زمینه هم شهرداری امور را برای شهروندان تسهیل کرده است. اگر در طول سال، شهروندان وارد سامانه https://gsms.mashhad.ir شوند و درخواست بدهند، از شهرداری مراجعه می‌کنند و درب منزل، رایگان برایشان درخت می‌کارند یا اصلاح باغچه انجام می‌دهند.
همچنین در دو یا سه نوبت برای نگهداری درختان به شهروندان آموزش می‌دهند. هیچ کدام از شهر‌های دیگر کشور این طور نیستند. ما از سرفصل اعتبارات خودمان براساس قدمت، محله به محله وارد می‌شویم، خاک مازاد را برمی داریم و هرس می‌کنیم. حتی در تابستان به معابر فرعی، سرکشی و درختانشان را آبیاری می‌کنیم، اما این میزان اندک برای درخت چندساله کفایت نمی‌کند.
شناسایی منابع آبی جدید
او از ادامه تلاش‌ها هم سخن می‌گوید: شهرداری مشهد در حوزه فضای سبز برنامه ریزی دارد و نمی‌خواهیم به این راحتی این نعمت را از دست بدهیم. از طرف دیگر با روش‌های مختلف اجازه نمی‌دهیم سرانه فضای سبزمان کاهش پیدا کند، درحالی که ازسوی دیگر، ساخت وساز‌ها افزایش پیدا کرده و یکی از عوامل جدیِ از بین رفتن درختان قدیمی است.
مدیرکل بهبود محیط زیست شهری شهرداری مشهد اضافه می‌کند: برنامه‌ای برای توسعه فضای سبز نداریم؛ مگر اینکه منبع آبی جدیدی را شناسایی کنیم. قصد داریم یک بوستان هفتادوسه هکتاری در محدوده شهرداری منطقه ۶ با هشت باغ ایجاد کنیم که اکنون بیست هکتارش آماده افتتاح است. با همکاری آستان قدس چاه آب گرفتیم و برای شهرداری تملک کردیم؛ یعنی هنگامی که از منبع آبی مطمئن شدیم، آن را احداث کردیم.
فیض اللهی با اشاره به فعالیت تحقیقاتی با همکاری دانشگاه می‌گوید: با همکاری مرکز تحقیقات دانشگاه فردوسی در سال‌های گذشته، گونه‌های کم آب طلب را شناسایی و یک مجموعه تهیه کردیم. بر همان مبنا، کاشت چمن جدید را در برنامه نداریم و در مکان‌هایی که قصد لکه گیری داریم، از چمن کم نیاز به آب استفاده می‌کنیم. مهم‌ترین وظیفه ما این است از درختانی که به ما رسیده است، نگهداری کنیم آن هم متناسب با نیاز شهر.
محدودیت منابع آب، تقصیر فضای سبز نیست
بخش دیگری از گفت‌و‌گو را با یک پژوهشگر حوزه آب پی می‌گیریم که از لزوم حفظ درختان می‌گوید و شروط آن. دکتر کامران داوری، استاد گروه علوم و مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، سخنش را این گونه آغاز می‌کند: شهروند در هر شهری که زندگی کند، انتظار زندگی خوب دارد که شامل جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و اکوسیستمی می‌شود و بخشی از آن به فضای سبز برمی گردد. اولین نقش آن، لطافت بخشی هواست که اکسیژن، رطوبت و دما را بهبود می‌بخشد و این شامل فضای سبز شهرداری، باغات آستان قدس، دانشگاه و خانه هاست.
او نقش دوم فضای سبز را زیبایی و تسکین روحی شهروندان می‌داند و اضافه می‌کند: این همان حال خوب است که وقتی در شهر تردد می‌کنیم، می‌بینیم. وظیفه سوم فضای سبز هم این است که مرکز کنش‌های اجتماعی و فعالیت‌هایی است که در پارک‌ها انجام می‌شود. استاندارد آن هم در دنیا همین است که مدیریت یک شهر باید به دنبال این باشد که هرسه جنبه اکوسیستم، اجتماعی و اقتصادی را بهبود ببخشد، طوری که آن شهر آن قدر دوست داشتنی باشد که شهروندان تمایلی به مهاجرت نداشته باشند و شهروندان شهر‌های دیگر هم علاقه داشته باشند به آنجا مهاجرت کنند.
اما فراهم کردن این شرایط کار آسانی نیست؛ به خصوص وقتی شما منابع محدود مالی آب و زمین دارید، به هرحال شهرداری به عنوان نهادی که مسئولیت شهر را برعهده دارد، به دنبال بهبود این هاست و ما در مشهد وضعیت خوبی نداریم.
تناسب در مصرف منابع آبی
کارشناس حوزه آب کشورمان با طرح این پرسش که آیا منابع آب محدود شهر بهتر است صرف فضای سبز بشود یا خدمات زیارت و گردشگری یا صنعت، پاسخ می‌دهد: درواقع در این زمینه که آب باید در کدام یک از این حوزه‌ها صرف شود، نتوانسته‌ایم به شکل صحیحی مدیریت کنیم. در استفاده از منابع آب، مدام می‌گویند آب را کم استفاده کنید، درختان را آبیاری نکنید، جدول‌ها را نشویید، پس چه کنیم؟ آن وقت در یک شهر خای از فضای سبز و پر از گردوخاک زندگی کنیم که هر شهروندی که از خانه بیرون می‌آید، احساس کند در بیابان زندگی می‌کند؟ خیر؛ این‌ها باید به تناسب بهبود پیدا کند.
داوری تأکید می‌کند: اتفاقی که باید می‌افتاد، این است که اگر بازار آبی به معنای درست یعنی بازار رقابتی آزاد بدون دخالت دولت، وجود داشت، امکان داشت با همین عوارضی که شهروندان برای شهر می‌دهند، آب خریداری شود و آن وقت شهری می‌شود که هم شهروندان و هم زائران لذت ببرند.
مشهد فضای سبز لازم دارد
او نگاهش را به فضای سبز شهر این گونه توضیح می‌دهد: از دید من، فضای سبز یکی از ارکان شهر است و باید توسعه متناسبی داشته باشد و موجب جذب زائران و گردشگران به اینجا شود. البته محدودیت منابع هم دارد و از این نظر باید جمعیتش کنترل شود. این مشکل ملی است و سرریز مهاجرت‌های داخلی و خارجی نباید در حاشیه مشهد جای بگیرد.
این چالش به تنهایی در مشهد حل نمی‌شود و ماجرا پیچیده‌تر است. مشهد فضای سبز لازم دارد و به تناسب وضعیت آبی که در آن وجود دارد، باید شکل بگیرد. شهرداری طبیعتا باید هدفش همین باشد که فضای سبز را طوری رشد دهد که شهروند مشهدی از آن احساس رضایت کند و در عین حال باید محدودیت منابع آب با خرید آن برطرف شود.
استاد گروه علوم و مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی یادآوری می‌کند: الان شرایط نسبت به دیگر شهر‌های ایران بد نیست و محدودیت منابع آبی هم تقصیر فضای سبز نیست. دلیل محدودیت این است که وقتی در سال ۴۷ یا ۴۸ دشت مشهد ممنوعه شد و ما ۱۸۰۰ حلقه چاه بیشتر نداشتیم، متأسفانه وزارت نیرو و آب منطقه‌ای مجوز بی رویه به چاه‌ها دادند و اکنون بیش از ۷ هزار حلقه چاه رسمی در این دشت وجود دارد.
دلیل اصلی بحران، این است نه فضای سبز. وقتی آب نبوده است و آن‌ها مدام مجوز چاه داده‌اند، نتیجه همین می‌شود. تغییر اقلیم هم بوده و آب دزدی‌ها هم فشار را چندبرابر کرده است.
داوری درباره اهمیت پساب‌ها این نکته را اضافه می‌کند: پساب تا وقتی که جمع آوری و وارد لوله‌های فاضلاب نمی‌شد، به چاه‌های جذبی وارد می‌شد. چاه‌های جذبی چاه‌هایی هستند که آب در آن‌ها نفوذ می‌کند و وارد سفره آب زیرزمینی می‌شود و مقداری را هم ریشه درختان استفاده می‌کنند. این وضعیت قبل از جمع آوری پساب بود. بعد از آن ما با وضعیتی مواجه شدیم که تغذیه سفره را کاهش دادیم و آب‌ها را جمع کردیم و به تصفیه خانه انتقال دادیم.
قانونی که وزارت نیرو تا تابستان ۹۸ تصویب کرده، این بوده است که در محدوده‌هایی که با بیلان منفی روبه رو هستند و سفره آب زیرزمینی درحال افت کردن است. درواقع به شرطی پساب را به کسی بدهند که به جای آن یک چاه را ببندند. یعنی یک برداشت از آب زیرزمینی را کاهش بدهند و آن آبی که محل تغذیه سفره‌های زیرزمینی بوده است، پایدار بماند. همه این‌ها برای این است که بیلان به هم نخورد و سفره زیرزمینی نابود نشود.
از ماست که بر ماست
این کارشناس حوزه آب ادامه می‌دهد: متأسفانه به این معنا توجه جدی نشده است و رفتار‌های انجام دادیم که باعث افت در منابع آب شدیم. یعنی ما مانع چرخه آب شدیم. اصلی‌ترین دلیل استفاده از پساب‌ها در دنیا بهداشت است و در شهر‌هایی که بزرگ شده‌اند، به این دلیل که ممکن است باعث آلوده کردن سفره‌های زیرزمینی شود، آن را تصفیه می‌کنند. با این کار درحال آسیب جدی زدن به سفره‌های زیرزمینی هستیم.
داوری این نکته را هم اضافه می‌کند: دولت اعلام کرده که دشت ممنوعه است و آب ندارد، اما با توسعه کشاورزی طی سال‌ها مجوز برداشت آب داده و سفره‌ها را دچار مشکل کرده است. دست کم می‌دانند مشکل کجاست، اما چون بازار را به درستی راه نمی‌اندازیم، مشکل حل نشده است. برای شرب شهر‌ها مجبوریم آب تأمین کنیم، لذا چاه جدیدی می‌زنیم.
باغ ویلا‌ها هم توسعه پیدا کرده‌اند، خب آب این‌ها از کجا تأمین شود؟ یا آب دزدی است یا با روش‌های دیگر به دست آمده است.. بهترین کار این است که آب خریداری شود؛ زیرا اقتصاد مشهد با جلب زائر و گردشگر زنده است و نمی‌توانیم بگوییم، چون آب نداریم، درختان خشک شوند و شهر کثیف بماند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
